Sytuacja małoletnich dzieci z Ukrainy - informacje prawne

Ochrona międzynarodowa

W przypadku osób małoletnich pozostających bez opieki, które ubiegają się o udzielenie ochrony międzynarodowej stosuje się przepisy prawa następujących ustaw :

• ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ( U. 2003 Nr 128 poz. 1176 z późn. zm.),
  oraz
• ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U.2019.0.1111);

natomiast wobec osób małoletnich mających opiekę, najważniejszą regulacją jest :

• ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2013 r. poz. 1650.)

Procedura

• Po złożeniu przez małoletniego bez opieki organowi Straży Granicznej zamiaru złożenia wniosku o udzielenie ochrony  międzynarodowej, organ który przyjął i odpowiednio zarejestrował deklarację występuje niezwłocznie do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce pobytu małoletniego bez opieki z wnioskiem o ustanowienie kuratora do reprezentowania go w postępowaniu w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej i umieszczenie go w pieczy zastępczej. Jeżeli małoletniemu bez opieki towarzyszy dorosły krewny w linii prostej drugiego stopnia lub w linii bocznej drugiego lub trzeciego stopnia, organ Straży Granicznej może wskazać tą osobę, po wyrażeniu przez nią zgody, na pełnienie funkcji rodziny zastępczej dla małoletniego.
• Sąd ustanawia kuratora niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni. Następnie wybrany reprezentant w imieniu małoletniego składa wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. Z wnioskiem może także wystąpić w imieniu małoletniego przedstawiciel organizacji międzynarodowej lub pozarządowej zajmującej się udzielaniem pomocy cudzoziemcom, w tym pomocy prawnej.
• Organ Straży Granicznej, który przyjął deklarację małoletniego bez opieki o zamiarze złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej doprowadza go do rodziny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego lub placówki opiekuńczo-wychowawczej typu interwencyjnego. Następnie występuje z wnioskiem do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce pobytu małoletniego o umieszczenie go w pieczy zastępczej. Wniosek rozpatrywany jest niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 10 dni.

Finansowanie

• Koszty pobytu w pogotowiu opiekuńczym oraz opieki medycznej małoletniego w czasie trwania procedury są finansowane z budżetu państwa z części. Opieka medyczna i psychologiczna realizowana jest w miejscowości, na terenie której znajduje się placówka opiekuńczo – wychowawcza.

Zapewnienie opieki

• Po ustanowieniu kuratora w okresie 3 dni od wpływu wniosku sąd opiekuńczy w pierwszej kolejności ustala jurysdykcję sądu polskiego oraz prawa materialnego, które należy stosować w danej sprawie. Następnie podejmuje działania w zakresie zapewnienia małoletniemu cudzoziemcowi właściwej opieki np. poprzez postanowienie o zabezpieczeniu wydane terminie 10 dni. Ponadto sąd podejmuje wszelkie faktyczne i prawne działania mające na celu jak najszybszy powrót osoby małoletniej do kraju ojczystego i rodziny lub mających na celu pozostawienie osoby małoletniej w Polsce i uregulowanie tym samym statusu jej pobytu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej.
• W zakresie uregulowania pobytu małoletniego naczelną zasadą jaką kieruje się organ jest interes dziecka. Oznacza to przede wszystkim:
  • przychylne, humanitarne i w szybkim trybie rozpatrywanie wniosków składanych przez dziecko lub przez jego rodziców odnośnie wjazdu lub opuszczenia Państwa-Strony w celu łączenia rodziny.
  • obowiązek zapewnienia, aby dziecko nie zostało oddzielone od swoich rodziców wbrew ich woli, z wyłączeniem przypadków, gdy takie oddzielenie jest konieczne ze względu na najlepiej pojęte interesy dziecka.
• W przypadku nadużyć i zaniedbań ze strony rodziców sąd opiekuńczy może wydać postanowienie o umieszczeniu małoletniego cudzoziemca w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Pobyt w takim ośrodku powinien być ograniczony do bezwzględnego minimum, zaś działania sądu są nakierowane na możliwie najszybsze umożliwienie powrotu małoletniemu cudzoziemcowi do jego kraju zamieszkania lub ostatecznie w przypadku trudności zapewnieniu mu bezpiecznego powrotu do kraju ojczystego, na umieszczenie go w placówce opiekuńczo-wychowawczej, typu rodzinnego.

Jurysdykcja

• Kwestię jurysdykcji sądów Rzeczpospolitej Polski w sprawach dotyczących małoletniego bez opieki z Ukrainy reguluje przede wszystkim Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych z dnia 24 maja 1993 r. (Dz. U. 1994.96.465). Zgodnie umowy Art.1 ust.1 W zakresie udzielania pomocy prawnej w sprawach cywilnych, do których ma zastosowanie umowa o pomocy prawnej, właściwe organy Stron porozumiewają się bezpośrednio. Właściwymi organami są:
  • ze strony Rzeczypospolitej Polskiej – Prezesi właściwych sądów okręgowych,
  • a ze strony UKRAINY – Zarząd Główny Sprawiedliwości Ministerstwa Sprawiedliwości Ukrainy w Autonomicznej Republice Krym oraz zarządy główne sprawiedliwości w obwodach, miastach Kijowie i Sewastopolu, zwane dalej „ZARZĄDAMI GŁÓWNYMI SPRAWIEDLIWOŚCI”.
• Z zakresu prawa rodzinnego umowa reguluje kwestie sporne związane z zawarciem małżeństwa, stosunkami osobistymi i majątkowymi między małżonkami, rozwód, istnienie, nieistnienie i nieważność małżeństwa, stosunki prawne między rodzicami i dziećmi (w tym alimenty), inne roszczenia alimentacyjne, przysposobienie, oraz opieka i kuratela.

Stosunki prawne między rodzicami i dziećmi,  w tym ALIMENTY na rzecz dzieci.

• W powyższej kwestii jurysdykcję mają sądy obywatelstwa dziecka i sąd miejsca zamieszkania dziecka. Roszczenia alimentacyjne podlegają prawu tej Umawiającej się Strony, której obywatelem jest dziecko. Zasady te dotyczą także dzieci pełnoletnich.
• W przypadku ustalenia pochodzenia dziecka stosuje się prawo państwa obywatelstwa matki w chwili jego urodzenia. W sytuacjach bardzo skomplikowanych wystarczające jest prawo miejsca dokonania uznania.

Pozostałe alimenty

• W sprawach o inne roszczenia alimentacyjne z zakresu prawa rodzinnego właściwe jest prawo miejsca zamieszkania wierzyciela alimentacyjnego. W zakresie umieszczenia więc małoletnich dzieci z Ukrainy według tej umowy należy:

• • przyjąć, że sąd polski ma jurysdykcje jako sąd  miejsca legalnego pobytu dziecka (także w przypadku dzieci, które przyjechały do nas z domów dziecka w związku z wojną oraz
  • stosować PRAWO UKRAIŃSKIE.

• Odrębne zasady dotyczące alimentów obowiązują w relacjach rodzice – dzieci, odrębne natomiast w przypadku innych podmiotów, np.: między małżonkami.

Opieka i kuratela

• W przypadku konieczności ustalenia opieki i kurateli właściwym do podjęcia działań są organy państwa OBYWATELSTWA OSOBY, dla której ma być ustanowiona opieka lub kuratela.
• W praktyce oznacza to iż Sąd miejsca zamieszkania lub pobytu takiej osoby, albo położenia jej majątku  zawiadamia sąd właściwy. Może też wydać ZABEZPIECZENIE w sprawie nie cierpiącej zwłoki, na podstawie własnego prawa. Następnie Sąd właściwy może przekazać sprawowanie opieki lub kurateli sądowi miejsca zamieszkania lub pobytu takiej osoby, albo położenia jej majątku. Przekazanie stanie się skuteczne, jeżeli organ wezwany przejmie sprawowanie opieki lub kurateli i zawiadomi o tym organ wzywający.

Odpowiedzialność rodzicielska

• Kwestie dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej reguluje przede wszystkim  Konwencja haska z 19 października 1996 r. o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej i środków ochrony dzieci.
• Dla celów powyższych przepisów definiuje się pojęcie „odpowiedzialność rodzicielskiej” jako władzę rodzicielską lub wszelki inny podobny stosunek władzy, który określa prawa, uprawnienia i obowiązki rodziców, opiekunów lub innych przedstawicieli ustawowych w stosunku do osoby lub majątku dziecka (ART.1 ust.2).
• Zgodnie z art. 5 konwencji Organy państwa, w którym dziecko ma zwykły pobyt, są właściwe do podejmowania środków zmierzających do ochrony jego osoby lub majątku. Oznacza to, że wraz ze zwykłą zmianą pobytu dziecka na inne Umawiające się Państwo, jurysdykcję w zakresie regulowania odpowiedzialności rodzicielskiej przejmują organy Państwa nowego pobytu dziecka. Jedynym wymogiem w zakresie stosowania powyższych praw jest legalność przemieszczania się dziecka.
• W wyjątkowych okolicznościach Organy państwa wykonującego jurysdykcję mogą zastosować prawo innego państwa z którym dana sytuacja ma ścisły związek, pod warunkiem że będzie to w najlepszym interesie dziecka.
• Sądem właściwym do prowadzenia sprawy jest sąd położenia palcówki opiekuńczo-wychowawczej lub miejsca zamieszkania podmiotów sprawujących funkcje nieinstytucjonalnej pieczy zastępczej, w której przebywa małoletni.

Do pobrania:

• Informator – Sytuacja małoletnich dzieci z Ukrainy [.pdf, 5MB]